Edukacja
Czym właściwie jest profilaktyka?
Profilaktyka jest przez niektórych uznawana za „słowo klucz” jeśli chodzi o współczesną medycynę, a szczególnie onkologię. Wiele się o niej mówi, zachęca się do jej stosowania, jednak czym tak właściwie jest? Czym różni się profilaktyka pierwszorzędowa od drugorzędowej? Czy profilaktyka może zapobiec chorobie w 100%? Odpowiedzi na te pytanie opisujemy w poniższym artykule.
Słowo „profilaktyka” pochodzi od greckiego prophylaktikós, co oznacza „zapobiegawczy”. Według Encyklopedii PWN, definicja profilaktyki brzmi: zespół działań i środków stosowanych w zapobieganiu występowaniu zjawisk niepożądanych i negatywnych w przyrodzie, w tym w życiu ludzkim, jednostkowym bądź społecznych. W kontekście medycznym, profilaktyka to działania mające na celu zapobieganie chorobom, a w przypadku onkologii zapobieganie zachorowaniu na stany przedrakowe i nowotwory. Ponadto, profilaktyka ma za zadanie zapobieganie skutkom choroby i spowolnienie jej postępu.
Wyróżnia się 3 rodzaje profilaktyki: pierwszo-, drugo- i trzeciorzędową (zwane również profilaktyką odpowiednio I, II i III fazy).
Profilaktyka pierwszorzędowa (tzw. pierwotna) obejmuje działania, które mają zapobiec wystąpieniu choroby, poprzez ograniczenie wpływu czynników ryzyka na zdrowie człowieka. Przykładem takiego działania mogą być szczepienia ochronne, np. szczepienie przeciwko wirusowi HPV, które zapobiega zakażeniu tym patogenem. Przetrwałe zakażenie może doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy, dlatego szczepienie pomaga w zapobieganiu zachorowań na raka szyjki macicy. Według brytyjskich badań, wśród 20-latek, które były szczepione przeciwko HPV w wieku 12-13 lat, liczba zachorowań na raka szyjki macicy spadła o 87% w stosunku do kobiet nieszczepionych.
Część definicji uznaje również pojęcie profilaktyki wczesnej, której zadanie polega na utrwalaniu właściwych wzorców zdrowotnych przez odpowiednią dietę, aktywność fizyczną etc. Profilaktyka wczesna polega głównie na edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.
Profilaktyka drugorzędowa (tzw. wtórna) ma na celu wczesne wykrycie choroby (w stadium bezobjawowym) w grupach wysokiego ryzyka. Dzięki wczesnemu wykryciu można zapobiec dalekim skutkom choroby (również śmierci z powodu choroby) lub doprowadzić do całkowitego wyleczenia. Profilaktyką drugorzędową są badania przesiewowe, np. cytologia przeznaczona dla kobiet między 25. a 59. rokiem życia czy mammografia refundowana dla kobiet między 50. a 69. rokiem życia. Jak wielokrotnie pisaliśmy, mammografia jest metodą z udowodnionym wpływem zmniejszającym umieralność z powodu raka piersi; dlatego właśnie jest badaniem przesiewowym.
Profilaktyka trzeciorzędowa dotyczy pacjentów u których choroba się rozwinęła i ma na celu zmniejszenie skutków choroby na zdrowie, spowolnienie jej przebiegu i zapobieganie nawrotom. Przykładem takiego rodzaju profilaktyki może być np. rehabilitacja, która ma zwiększyć sprawność pacjenta, która została ograniczona przez chorobę czy odpowiednia dieta i aktywność fizyczna u pacjentów po zawale, aby zapobiec ponownym incydentom.
Dlaczego jednak profilaktyka jest tak ważna? Nasuwa się tu znane powiedzenie: „lepiej zapobiegać jest niż leczyć”. Działania profilaktyczne mają zapobiec chorobie, wykryć ją w stadium, które daje szanse na pełne wyleczenie lub ograniczyć skutki jej działania na organizm i funkcjonowanie pacjenta. Brak stosowania profilaktyki to więcej zaawansowanych, trudnych do leczenia chorób, co stanowi wyzwanie dla personelu medycznego, ale przede wszystkim dla pacjenta.
Kolejne badania wykazują, że profilaktyka to przyszłość, szczególnie w chorobach onkologicznych. To m.in. dzięki szczepieniom przeciwko HPV, WHO zakłada całkowite wyeliminowanie raka szyjki macicy jeszcze w obecnym stuleciu. Szwedzkie badania wykazały natomiast, że kobiety uczestniczące w przesiewowych mammografiach mają o 41% niższe ryzyko śmierci z powodu raka piersi w ciągu 10 lat w porównaniu do pań niebadających się. Te liczby mówią same za siebie, dlatego zachęcamy, jeśli tylko mają Panie możliwość: korzystajcie z dobrodziejstw profilaktyki, badajcie się i dbajcie o siebie!
Udostępnij przez FacebookPowiązane artykuły
Skąd bierze się nowotwór?
Dlaczego chorujemy na nowotwory? W jakim mechanizmie rozwijają się choroby nowotworowe? Na te i inne pytania odpowiadamy w tym artykule.