Skąd bierze się nowotwór?

Choroby nowotworowe wywołują wiele emocji zarówno w świecie medycznym jak i poza nim, co wynika głównie z powodu wzrastającej liczby zachorowań oraz wiązania zachorowania z ryzykiem śmierci, poprzedzonej cierpieniem. W przestrzeni publicznej coraz częściej rozmawia się o czynnikach ryzyka, metodach leczenia i nowych odkryciach w zakresie onkologii. Wielu z nas jednak nie wie skąd w ogóle bierze się nowotwór w organizmie i w jakim mechanizmie można na niego zachorować. W tym artykule postaramy się wyjaśnić procesy, które prowadzą do powstania guza nowotworowego.

Na początku warto poznać podstawowe cechy nowotworów, które można zastosować do każdego z nich. Są to tzw. znamiona raka, do których zaliczamy:

• Niekontrolowany wzrost (nie jest zależny od fizjologicznych mechanizmów stymulacji wzrostu komórek).
• Unikanie tzw. zaprogramowanej śmierci komórki.
• Niewrażliwość na czynniki hamujące wzrost komórek.
• Nieograniczone możliwości dzielenia się.
• Tworzenie własnych naczyń odżywiających guza.
• Możliwość naciekania okolicznych tkanek i przerzutowania.
• Przechodzenie na korzystne dla siebie szlaki metaboliczne, w celu skutecznego odżywienia komórki, nawet w niesprzyjających warunkach.
• Możliwość unikania działania układu odpornościowego.

Wszystkie te cechy nowotworów wynikają ze zmian w DNA komórki. Zmiany te mogą być mikroskopijne, ale ich wpływ na organizm- ogromny. W wyniku mutacji DNA powstaje komórka nieprawidłowa, a z niej dalej komórki potomne i tak zaczynają tworzyć guza. Należy jednak pamiętać, że organizm bardzo często sam dobrze sobie radzi z usuwaniem takich „błędnych komórek” dzięki układowi immunologicznemu. Czasami jednak, np. kiedy układ odpornościowy przestaje działać jak należy (np. w czasie infekcji, kiedy to skupia się na jej zwalczaniu), może dojść do namnożenia nieprawidłowych komórek i powstania guza.

Głównymi rodzajami genów, w których zachodzą mutacje prowadzące do powstania nowotworu są onkogeny i geny supresorowe. Produkt białkowy onkogenów, który powstaje po obróbce DNA, ma za zadanie pomóc we wzroście komórek nowotworowych. Może więc być np. receptorem dla czynnika wzrostu. Mutacja onkogenu sprawia, że tego typu produktów będzie więcej, a więc analogicznie wzrost komórki będzie szybszy i intensywniejszy. Produkty genów supresorowych mają za zadanie zatrzymywać wzrost komórki. Mutacje tych genów prowadzą do zahamowania tych mechanizmów, wskutek czego komórki nowotworowe mogą bez przeszkód powiększać swoją populację, ponieważ nic ich nie zatrzymuje.

Mimo wszystko organizm chce się jakoś bronić, jednak nowotwór na tym etapie wykształca swoiste mechanizmy obronne, np. unikanie układu immunologicznego czy przechodzenie na bardziej korzystne formy odżywiania komórek; dlatego nowotwory wymagają leczenia i rzadko kiedy dochodzi do samoistnej regresji choroby.

Co do tego wszystkiego mają czynniki ryzyka? Zależnie od typu czynnika, mogą one np. uszkadzać DNA bezpośrednio (np. promieniowanie UV), zmieniać ekspresję danych genów, co prowadzi do zwiększenia lub zmniejszenia wytwarzania ich produktów białkowych (np. wirus HPV), lub zwiększać liczbę podziałów komórek co naraża je na większe prawdopodobieństwo powstania mutacji (np. estrogeny).

Choć nowotwory są chorobami związanymi z mutacjami genetycznymi nie oznacza to, że wszystkie są dziedziczne; w rzeczywistości tylko 5-10% nowotworów można nazwać dziedzicznymi.

Mechanizmy, w których powstają nowotwory są różnorodne i prawdopodobnie jeszcze przez wiele lat będą badane przez naukowców. Dzięki tej wiedzy, możliwe jest opracowywanie coraz to skuteczniejszych metod leczenia nowotworów, a także zachowań działających ochronnie, dzięki którym ryzyko zachorowania spadnie.