Co dalej po zakończeniu leczenia raka piersi?

W ostatnich latach wiele mówi się na temat screeningu i nowych możliwości leczenia raka piersi (i słusznie!). Nie da się jednak ukryć, że temat opieki pacjentek po leczeniu z powodu nowotworów piersi jest nieco pomijany w przestrzeni publicznej. Same pacjentki często nie wiedzą co będzie się działo po zakończonym leczeniu; uwaga zostaje w całości skupiona na aktualnym planie terapeutycznym i na przejściu każdego jego etapu w najbezpieczniejszy i najskuteczniejszy sposób. Co w takim razie dzieje się po zakończonym leczeniu raka piersi? Odpowiadamy w tym artykule.

Opieka po leczeniu, czyli tzw. follow-up (z ang. kontrola) ma kilka celów:

• Wczesne wykrycie ewentualnych miejscowych nawrotów choroby lub ogniska nowotworowego w drugiej piersi;
• Ocena i leczenie skutków ubocznych i powikłań po leczeniu (np. objawy menopauzy, osteoporozy);
• Motywacja do kontynuacji leczenia hormonoterapią (taka terapia trwa 5-10 lat)
• Zapewnienie pomocy psychologicznej i wsparcia potrzebnego do powrotu do normalnego życia po leczeniu.

Według Europejskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej (ESMO), 10-letnie przeżycia po raku piersi wynoszą ponad 70% w większości krajów EU. Ryzyko nawrotu choroby jest najwyższe w drugim roku po zakończonym leczeniu, jednak ogólne ryzyko nawrotu szacuje się na ok. 2-5% w ciągu 5-20 lat po terapii. Pacjentki, które miały przerzuty w węzłach chłonnych mają z reguły wyższe ryzyko wystąpienia nawrotu choroby. Ponadto, panie po leczeniu nowotworów piersi z ujemną ekspresją receptorów estrogenowych również mają wyższe ryzyko nawrotu, jednak po 5-8 latach od diagnozy to ryzyko spada. Eksperci podkreślają, że nawrót raka może wstąpić nawet 20 lat i więcej po diagnozie (szczególnie u pacjentek z nowotworami z dodatnią ekspresją receptorów estrogenowych). Dlatego, choć ryzyko nawrotu ogółem nie jest wysokie, to lekarze zwracają uwagę na zachowanie czujności i kontrolowanie swojego zdrowia po zakończonym leczeniu onkologicznym.

Jak więc powinien wyglądać follow-up? Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa, bo do tej pory nie wypracowano uniwersalnego schematu działania; każde towarzystwo ma swoje rekomendacje, często podobne do siebie, ale nie ma jednego stanowiska. Podkreślane jest jednak aby do każdego przypadku podejść indywidualnie i dostosowywać plany opieki do sytuacji pacjenta.

Według ESMO, optymalny plan obserwacji pacjentki po leczeniu obejmuje regularne wizyty u onkologa co 3-4 miesiące przez pierwsze dwa lata po leczeniu (co 6 miesięcy w przypadku pacjentek z niskim ryzykiem nawrotu lub po leczeniu z powodu DCIS), następnie wizyty co 6-8 miesięcy w 3., 4. i 5. roku po leczeniu; po 5 latach od zakończenia leczenia wizyty powinny odbywać się co roku. Interwały wizyt powinny być dopasowane do ryzyka nawrotu u danej pacjentki.

Ponadto, zaleca się wykonywanie mammografii co roku (zarówno po leczeniu oszczędzającym, jak i po mastektomii; w tym drugim przypadku wykonuje się zdjęcie pozostawionej piersi, a bliznę bada się w USG) razem z badaniem USG i rezonansem magnetycznym w razie potrzeby. ESMO sugeruje również możliwość obserwacji pacjentek z użyciem mammografii spektralnej z użyciem kontrastu.

Pacjentki otrzymujące inhibitory aromatazy lub leki powodujące supresję czynności jajników powinny również mieć wykonywaną ocenę gęstości kości (badanie densytometryczne), ze względu na ryzyko zmniejszenia gęstości kości przy takim leczeniu. Ponadto, panie, które przyjmują tamoksifen powinny co roku mieć badanie ginekologiczne, ze względu na zwiększone ryzyko powstania raka endometrium. U pacjentek bez żadnych niepokojących objawów, dodatkowe badania (np. markery, tomografia komputerowa, zdjęcia RTG etc.) nie są potrzebne i nie przynoszą korzyści.

Istotnym aspektem opieki po leczeniu jest fizjoterapia, co szczególnie dotyczy pacjentek po mastektomii i limfadenektomii, które mają ryzyko powstania obrzęku limfatycznego po stronie operowanej. Pacjentki często już na oddziale chirurgicznym są edukowane z zakresu odpowiednich ćwiczeń i masaży, które pomagają w zachowaniu sprawności ręki i barku. Dla wszystkich pacjentek zalecana jest regularna aktywność fizyczna, która może zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby.

Równie ważne jest także zachowanie odpowiedniej diety; u pacjentek otyłych podkreśla się korzyści ze zmniejszenia masy ciała, a u pacjentek wyniszczonych po leczeniu ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych, aby jak najbezpieczniej doprowadzić do całkowitego powrotu do zdrowia. Z tych względów warto zasięgnąć porady dietetyka specjalizującego się w pomocy pacjentom onkologicznym.

W follow-upie ważna jest również opieka psychologiczna, aby pomóc pacjentce w powrocie do normalnego życia po przebytym leczeniu, co może być trudne, ze względu na m.in. lęk przed nawrotem choroby czy brak siły po wyczerpującym leczeniu onkologicznym. W takich sytuacjach warto od razu zwrócić się do odpowiedniego specjalisty o pomoc, tak aby ponowne wejście w życie po leczeniu przeszło jak najbardziej „gładko”.

Czas po zakończeniu leczenia onkologicznego może być pełen niepewności i stresu, jednak założenia follow-upu mają za zadanie zminimalizowanie takich odczuć. Dla większości pacjentek choroba zawsze będzie „świtać z tyłu głowy”, to jednak przy odpowiedniej opiece po leczeniu i współpracy z personelem medycznym, wszelkie obawy związane z ryzykiem nawrotu powinny być zminimalizowane.