Zespoły paranowotworowe

Zachorowanie na nowotwór często kojarzymy z typowymi objawami: osłabienie, utrata masy ciała, wyczuwalny guz. Czasami jednak objawy nowotworu mogą wskazywać na zupełnie inną jednostkę, co prowadzi do przedłużonej diagnostyki u wielu lekarzy. Taka sytuacja kliniczna może wiązać się z występowaniem tzw. zespołu paranowotworowego.

Zespół paranowotworowy to zespół objawów, które wynikają z zaburzeń narządów i układów spowodowanych chorobą nowotworową. Nie są one związane z leczeniem, zakażeniem czy innymi chorobami układowymi i nie stanowią o lokalizacji nowotworu czy przerzutów. Mogą być wynikiem reakcji układu immunologicznego na nowotwór (np. autoimmunologia), wydzielaniem przez nowotwór różnych substancji (np. horomonów), a czasami przyczyny zespołu paranowotworowego pozostają nieznane. W dużym uproszczeniu, zespoły paranowotworowe wynikają ze zmian w organizmie wywoływanych pośrednio lub bezpośrednio przez nowotwory, co powoduje wstąpienie objawów, często zupełnie niezwiązanych z narządem, w którym nowotwór powstał.

Istnieje bardzo dużo rodzajów zespołów paranowotworowych. Dzieli się je według układów, z których objawy dają, tzn.:

• Neurologiczne i psychiatryczne,
• Endokrynologiczne i metaboliczne,
• Dermatologiczne,
• Reumatologiczne,
• Hematologiczne,
• Nefrologiczne.

Wystąpienie zespołu paranowotworowego może poprzedzać diagnozę nowotworu. Z tego względu często pacjent z takim zespołem trafia najpierw do innego specjalisty, co znacznie wydłuża diagnostykę onkologiczną. Mimo wszystko, występowanie zespołów paranowotworowych to dość rzadka sytuacja kliniczna; według statystyk, dotyczy ok. 8% pacjentów.

Przykładem zespołu paranowotworowego z zakresu układu nerwowego może być zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. Jego powstanie wynika z wytwarzania przez układ odpornościowy przeciwciał (tzw. przeciwciała onkoneuronalne), które zwalczają komórki nowotworowe. Niestety, cząsteczki na powierzchni komórek nowotworowych, dzięki którym przeciwciała je rozpoznają, mogą być podobne do cząsteczek na powierzchni komórek nerwowych. Z tego względu, zdarza się, że przeciwciała wchodzą w reakcję z komórkami nerwowymi powodując zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. Choroba zajmuje kilka obszarów układu nerwowego i może powodować różne objawy, np. zaburzenia pamięci, zmiany w nastroju czy zachowaniu, problemy z poruszaniem, przełykaniem itp.. To zapalenie mózgu zwykle dotyczy pacjentów z drobnokomórkowym rakiem płuca. W 80% przypadków neurologiczne zespoły paranowotworowe poprzedzają diagnozę nowotworu o kilka tygodni lub miesięcy.

Jednym z endokrynologicznych zespołów paranowotworowych jest endogenny zespół Cushinga. Wynika on z wydzielania przez guz nowotworowy ACTH, które pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu. Powoduje to wystąpienie specyficznych objawów zespołu Cushinga, np. wysokie nadciśnienie, ciężka do opanowania cukrzyca, osłabienie siły mięśniowej, otyłość centralna, charakterystyczne czerwone rozstępu na ramionach, piersiach i brzuchu. Taki zespół Cushinga zwykle dotyczy pacjentów z nowotworami neuroendokrynnymi, tzn. z drobnokomórkowym rakiem płuca czy rakowiakiem oskrzeli.

W przypadku zespołów reumatologicznych, choroba indukowana jest przez wydzielane przez organizm różnorakie substancje (np. hormony, przeciwciała) w odpowiedzi na nowotwór. Często zespoły reumatologiczne powstają ze względu na odkładanie się w tkance kompleksów przeciwciał przeciwnowotworowych z komórkami nowotworowymi, co powoduje dalsze reakcje zapalne. Przykładem zespołu z tej grupy może być zapalenie wielostawowe związane z nowotworem, które dotyczy m.in. chorych na raka piersi i obejmuje duże stawy, zwykle w kończynach dolnych. Innym reumatologicznym zespołem paranowotworowym mogą być zespoły tocznio- lub twardzinopodobne, a także zespoły, których objawy będą przypominać choroby zapalne naczyń.

Zespoły paranowotworowe potrafią być prawdziwym utrapieniem zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy. Zależnie od swojej etiologii, można zastosować odpowiednie leczenie łagodzące objawy zespołu, a ponadto część z nich zupełnie ustępuje po wyleczeniu choroby podstawowej. Ponadto sam zespół paranowotworowy może być dobrym markerem odpowiedzi na leczenie lub nawrotów.